स्मार्ट खबरदारी
या लेखाच्या पहिल्या भागात पतीच्या अचानक निधनानंतर एका सर्वसामान्य गृहिणीपुढे उभ्या ठाकलेल्या 11 आर्थिक समस्यांचे वर्णन केले होते आणि त्या समस्या टाळता येण्यासारख्या होत्या का, असा सवालही केला होता. या दुसऱ्या भागात पती-पत्नीला मिळून हे प्रश्‍न निर्माणच होऊ नयेत यासाठी काय खबरदारी घेता आली असती ते सांगण्याचा हा प्रयत्न.
1) गृहस्थांनी आपल्या सर्व गुंतवणुकींची नोंद करण्यासाठी एक "इन्व्हेस्टमेंट डायरी' बनवावी. त्यात "आयुर्विमा' सदराखाली विमा कंपनीचे नाव, विम्याची व प्रिमियमची रक्कम, ते कधी व कोठे भरायचे असते, विमा प्रतिनिधीचे नाव, पत्ता, फोन नंबर, हप्ते कधीपर्यंत भरायचे, नॉमिनीचे नाव, क्‍लेम कसा-कोठे करावा आणि पॉलिसी कोठे ठेवली इत्यादी नोंदवावे.
2) त्याचप्रमाणे आरोग्य विमा (मेडिक्‍लेम) उतरविलेल्या कंपनीचे नाव, विम्याची रक्कम, प्रिमियमची ड्यू-डेट, विमा प्रतिनिधी व "थर्ड पार्टी एजंट (TPA) यांचे नाव, पत्ता, फोन नंबर आणि पॉलिसी कोठे ठेवली आही याची नोंद करावी.
3) "विल्‌' (मृत्युपत्र) करून घर, दुचाकी, चारचाकी, NSC, F.D., शेअर्स, म्युच्युअल फंड्‌स - बॉंड्‌समधील गुंतवणूक आपल्यापश्‍चात कोणाला मिळावी याची स्पष्ट नोंद करावी. "विल्‌' करणे अतिशय सोपे असते व केवळ दोन साक्षीदारांची गरज असते.
4) हाऊसिंग सोसायटीतील फ्लॅट असल्यास सोसायटीकडे नॉमिनेशन रजिस्टर करावे व त्याची नोंद आपल्या डायरीत ठेवावी.
5) गृहकर्ज फिटताच बॅंकेकडून "टायटल डीड्‌स' आपल्या ताब्यात घ्यावीत व ती कोठे ठेवलेत याची नोंद "इन्व्हेस्टमेंट डायरी'त करावी. घर विकताना इस्टेट एजंट, वकील व C.A. यांची गरज पडते तेव्हा त्यांचे नाव, पत्ते, फोन नंबर डायरीत नोंदवावे.
6) लॉकर कधीही एकट्याच्या नावावर ठेवू नये. नामांकन सुविधेचा फायदा घ्यावा. लॉकर नंबर, तो कोठे आहे, चावी कोठे ठेवली आहे, भाडे कधी भरायचे असते आणि लॉकरमध्ये काय-काय ठेवले आहे ते नोंदवावे.
7) बचत खाते, मुदत ठेवी, NSC, डिमॅट खाते कधीही एकट्याच्या नावावर ठेवू नये. जॉईंट खाते असले तरीही नामांकन जरूर करावे. नामांकन करण्यासाठी एक (सोपा) फॉर्म डुप्लिकेटमध्ये भरून त्यातील एका कॉपीवर बॅंकेची पोच घेऊन ती कॉपी आपल्याकडे ठेवावी.
8) "ऑन-लाईन' (नेटच्या साह्याने) शेअर्सची खरेदी-विक्री करीत असल्यास A/c या "युझर आयडी' व "पास-वर्ड' अतिशय सुरक्षित ठिकाणी नोंदवावा. स्टॉक एक्‍स्चेंजच्या नियमाप्रमाणे हा पासवर्ड दर 15 दिवसांनी बदलायचा असल्याने शक्‍यतो दोन पासवर्डच आलटून-पालटून वापरावेत. ब्रोकरमार्फत शेअर्सचे व्यवहार करीत असल्यास त्याचे नाव, पत्ता, फोन नंबर तसेच डिमॅट खाते कोठे आहे, खाते क्रमांक, नॉमिनीचे नाव, "डिलिव्हरी इन्स्ट्रक्‍शन स्लिप्स' कोठे ठेवल्यात ते डायरीत नोंदवावे. या "स्लिप्स' चेकसारख्याच सांभाळून ठेवाव्यात. त्यावर सर्व खातेदारांच्या सह्या असल्याशिवाय शेअर्स विकता येत नाहीत.
9) RBI बॉंड्‌स, PPF, डिबेंचर्स, पोस्टाची MIS योजना, NSC इत्यादी पेपर ऍसेट्‌समध्ये नॉमिनेशन करता येते. ते केले असल्यास "सक्‍सेशन सर्टिफिकेट' मिळविण्याचा भरमसाट खर्च, वेळेचा अपव्यय आणि मनस्ताप टळू शकतो.
10) ज्येष्ठ नागरिकांनी काळाप्रमाणे बदलून नेट बॅंकिंग, ATM चा वापर, SMS करणे-वाचणे, e-mail करणे-वाचणे इत्यादी आपल्या आप्तेष्टांकडून शिकून घ्यावे. त्यात अवघड काहीही नसते. खासगी बॅंका बचत खात्याचे पासबुक न देता तिमाही स्टेटमेंट पाठवितात, ते ज्येष्ठ नागरिकांना गैरसोयीचे असते. रिझर्व्ह बॅंकेने सर्व बॅंकांना आपल्या बचत खातेधारकांना विनाशुल्क पासबुक उपलब्ध करून देण्याचे आदेश दिले आहेत, तेव्हा खासगी बॅंका पासबुक देत नसल्यास त्यांना या आदेशाची आठवण करून देऊन पासबुक मिळवावे.
11) म्युच्युअल फंड हल्ली "सर्टिफिकेट्‌स' इश्‍यू करीत नाहीत, त्यामुळे त्यांनी पाठविलेली "अकाऊंट स्टेटमेंट्‌स' व्यवस्थित फाऊल करून ठेवावीत. म्युच्युअल फंडातही नामांकन जरूर करावे व त्याची नोंद ठेवावी. "रिडम्पशन स्लिप' भरून म्युच्युअल फंडातील पैसे परत मिळविता येतात. आपल्या म्युच्युअल फंड सल्लागाराचे नाव, पत्ता, फोन नंबर याची नोंद "इन्व्हेस्टमेंट डायरी'त करावी.
चला, तर आजच सुरवात करा "विल्‌' आणि "इन्व्हेस्टमेंट डायरी' बनवायला. कोण जाणे "कल हो न हो' ही "विल्‌' व "इन्व्हेस्टमेंट डायरी' वेळोवेळी अपडेट करायला तसेच जपून ठेवायला विसरू नका कारण तीच ठरणार आहे आपल्या खजिन्याची गुरूकिल्ली! पती-पत्नीमध्ये वेळोवेळी "अर्थ' या विषयावर संवाद होत राहिल्यास पुढील अनर्थ नक्कीच टळेल आणि आपण या पृथ्वीतलावर नसलात तरी आपली जीवनसंगिनी अभिमानाने म्हणू शकेल - ""मेरे जीवनसाथीने मेरा साथ निभाया, जिंदगी के साथ भी और जिंदगी के बाद भी!''
- अतुल सुळे http://goo.gl/KFDkK